ჭყონიშ ამბეფი

ესაა ქართველურიდან აფხაზურში ნასესხებ სიტყვათა არასრული ნუსხა.

• ა-ბარდ – ბარდი. ქართულიდან მეგრულის გავლით უნდა ესესხებია აფხაზურს (ქართ.>მეგრ.>აფხ.). ბარდ- ქართ-ზანური მასალაა, რომლის კანონზომიერი ზანური შესატყვისია ბურდ-, რაც, თავის მხრივ, ქართულსაც უსესხებია ზმნური ძირის სახით.
• ა-ბჟჲაჲ – ძმარი. მეგრ. ბჟე-დან (მჟავე)
• ა-გალაბა – გალობა (ეკლ.)
• ა-გან – განი, სიგანე, მხარე. ქართ.>მეგრ.>აფხ.
• ა-გჲამა – გემო. ქართ.>მეგრ.>აფხ.
• ა-გჲარგუაბა – ნოემბრის გიორგობა (მხოლოდ ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია აღნიშნავს). გჲარგუაბამზ – გიორგობისთვე, ნოემბერი.
• ა-გუჷჲან (აბჟ.) – გვიანი
• ა-დგჲჷლ – ადგილი, მიწა, მიწა-წყალი, მხარე. ქართ.>მეგრ.>აფხ.
• ა-ზარება – ზიარება (ეკლ.)
• ა-თაუად – თავადი
• ა-თუა – თივა. უშუალოდ ქართული თივა-დან
• ა-ილაჯჲ – ელარჯი. მეგრულიდან.
• ა-ისჷრ – ისლი. მეგრ. ისირ-იდან. ქართ-ზანური მასალაა. შდრ. ისლ- (ქართ.) – ისირ- (მეგრ.-ლაზ.)
• ა-კალთა – კალთა
• ა-კალმაჰა – კალმახი. მეგრ. კალმახა-დან
• ა-კაულ (აბჟ.) – კალია. მეგრ. კოლი-დან
• ა-კაცხუ – ქინძისთავი. მეგრ. კაცხუ-დან
• ა-კაწახუჷრ – კოწახური
• ა-კაჭკაჭ – კაჭკაჭი
• ა-კჲანჭ – კენჭი (კენჭაობისას)
• ა-კჲატ – კეტი
• ა-კჲჷბა – კიბე
• ა-კჲჷბა – კიბო
• ა-კჲჷნტჷრ – კიტრი. მეგრ. კინტირ-იდან (კიტრი)
• ა-კუანჭ – კოჭი (ძაფის). მეგრ. კონჭ-იდან (კოჭი)
• ა-კუაპეჲ – ორშიმო. მეგრ. კოპე-დან
• ა-კუახა (აბჟ.) – ტყემლის საწებელი. მეგრ. კოხა-დან. ს-ქართვ. მასალაა. შდრ. კუხვ- (სვან. მკვახე) – მკვახე (ქართ.) – კოხა (მეგრ. კვაწარახი, ტყემლის საწებელი) – მკოხა (ლაზ. მკვახე ყურძენი, მკვახე ყურძნის წვენი)
• ა-კუჷნდხუ (აბჟ.) – კუთხე. მეგრ. კუნთხუ-დან (კუთხე)
• ა-კუჷნჩ (აბჟ.) – სკვინჩა. მეგრ. კვინჩა-დან (სკვინჩა)
• ა-კუჷუა (აბჟ.), ა-კუჷუ (ბზ.) – კუ; ძვ.ქართ. კუვ-იდან (კუ)
• ა-კუჷხჲ – მკვახე ყურძენი, მკვახე ნაყოფი
• ა-კჷლა –კონა. მეგრ. კილე-დან (კონა)
• ა-კჷრცხ – სეტყვა. მეგრ. კირცხ-იდან (სეტყვა)
• ა-კჷც – კეცი, კრამიტი. მეგრ. კიც-იდან (კეცი)
• ა-ლარტყა – ლარტყა
• ა-მაგანა – ნამგალი. მეგრ. მაგანა-დან (ნამგალი). შდრ. ძვ.ქართ. მანგალი
• ა-მაკჲა – მაკე. ქართ.>მეგრ.>აფხ.
• ა-მარკატჷლ – მაკრატელი. მეგრელიზებული მარკატელ-იდან
• ა-მარჯჲა! – მარჯვედ!
• ა-მასარ – მესერი. მეგრ. მასარ-იდან (მესერი)
• ა-მაჩხუჷმა – ბევრად, ჭარბად, საკმარისად. მეგრ. მაჩხომა-დან (საკმარისი)
• ა-მაჭარ – მაჭარი
• ა-მაჭხუალ – მაჭახელა (თოფი)
• ა-მოთა – შვილიშვილი. მეგრ. მოთა-დან (შვილიშვილი)
• ა-ნათ-რა – ნათვლა
• ა-ნაწკჲარ (აბჟ.), ა-მაწკჲარ (ბზ.) – ხიჭვი. მეგრ. ნოწკერი (ნაპობი, ნაწკირი). წკირუა (პობა, ჩეხა).
• ა-ნბან – ანბანი
• ა-პატჷუ – პატივი
• ა-ჟუჷნთხჲ – ზუთხი
• ა-რაგუა – რაგვი, სათაგური
• ა-საკასა – საკაცე
• ა-საკუმალ – საკმეველი
• ა-სამართალ – სამართალი, ჭეშმარიტება
• ა-სამყუჷრ – სამყურა (ბალახი)
• ა-სანძღუ (აბჟ.) – საზღვარი. მეგრ. სანძღო-დან (საზღვარი)
• ა-სარკჲა – სარკე
• ა-სარკჲალ – ზარი, სარეკელი
• ა-საფარ – ფარი
• ა-საძბალ, ასჷძბალ – საწებელი
• ა-სახჲა – სახე, ნახატი
• ა-ტკჲაც (აბჟ.), ადკჲაც, ადკჲაჩ (ბზ.) – ტკეცი. წყაროები მეგრ. ტკეჩი, ტკეცი – სწორი ტოტის სიგრძივ ანატკეცი
• ა-ტყჲაბ (აბჟ.) – ტყლაპი. მეგრ. ტყაპ-იდან (ტყლაპი)
• ა-ტყუა – ტყვე
• ა-ტყუაც-რა – სკდომა. მეგრ. ტყვაც-უ-ა (სკდომა, ჭექა, ტკაცუნი)
• ა-უალ – ვალი
• ა-უალაგურ, ა-მლაგურ – ორაგული. მეგრულიდან
• ა-უარბა – არწივი, ორბი (ძვ.ქართულად ორბი ერქვა არწივს)
• ა-უარდ (აბჟ.) – ვარდი. ძვ.სპარს.>ქართ.>მეგრ.>აფხ.
• ა-უარქჲ (აბჟ.) – ორთქლი. მეგრ. ორქი-დან (ორთქლი)
• ა-უარხაუ (აბჟ.) – ორხაო, ხალიჩა
• ა-უასხჷრ – დირე, საძირკველი, საფუძველი. მეგრ. ოსხირ-იდან. ({რ}სხუაფა/{რ}სხუალა საძირკვლის ჩაყრა, ფუძის დადება > ო-სხ-ირ-ი: საფუძარი, საძირკველი)
• ა-უაჭარ (აბჟ.) – ვაჭარი
• ა-უახუამა – ეკლესია, სალოცავი. მეგრ. ოხვამე-დან (სალოცავი). მეგრ. ხვამუა (ლოცვა) > ო-ხვამ-ე (სალოცავი)
• ა-ურჷხვ – რუხი
• ა-უჷღუ – უღელი. მეგრ. უღუ-დან
• ა-ფან – ფონი
• ა-ფჷრჩა (აბჟ.), ა-ფარჩ (ბზ.) – ფუჩეჩი. მეგრ. ფურჩა-დან (ფუჩეჩი)
• ა-ფაშუ – ფესვი. მეგრ. ფოსვი-დან (ფესვი)
• ა-ფაცხა – ფაცხა. მეგრულიდან
• ა-ქალაქჲ – ქალაქი. ქართ.>მეგრ.>აფხ.
• ა-ქჲჷრსიან – ქრისტიანი. მეგრ. ქირსიან-იდან (ქრისტიანი)
• ა-ქუაბ – ქვაბი
• ა-ქუჷრთ – ქვირითი
• ა-ღაჭჭჷჲა (აბჟ.) – კიბორჩხალა. მეგ. ღაჭაჭია-დან (კიბორჩხალა)
• ა-ღლამ – ღლავი. მეგრ. ღლამ-იდან (ღლავი)
• ა-ღუერწკჲ –ჭიაყელა. მეგრ. ღვერწკი-დან (ჭიაყელა)
• ა-ყანჭ – ყაჭი, აბრეშუმის ჭია. მეგრულიდან
• ა-ყაუარ – ყავარი
• ა-ყუალმჷჲთა – პიტნა. მეგრ. ყვალმინთა-დან (პიტნა, ყველის პიტნა)
• ა-ყუარაან – ყვავი; შდრ. ყორანი
• ა-ყუარჷლ (აბჟ.), ა-ყარჷლ (ბზ.) – ყვერული. მეგრ. ყვარილ-იდან (ყვერული, დაკოდილი მამალი)
• ა-ყუჷუა – ყუა
• ა-ყჷრყჷ – ყელი, ხორხი, ყანყრატო. მეგრ. ყორყელი
• ა-შჲჷნკა – ნესვი. მეგრ. შინკა-დან (ნესვი)
• ა-შუიაყჲ – კამბალა (სიტყვა-სიტყვით “ბრტყელი სვია”. გვანცელაძე, 2003)
• ა-ჩალტ – ჩელტი, ფარცხი
• ა-ჩანგუჷრ (აბჟ.), ა-ჩამგუჷრ (ბზ.) – ჩონგური
• ჩაჩხადჷლ (აბჟ.), ჩჷჩხადჷლ (ბზ.) – დიდი ხუთშაბათი, ლოცვა აგვისტოს მოსავლისთვის (გენკო, 1998). ლაზ. ჩაჩხადიდი-დან (“დიდი ხუთშაბათი”). ჩაჩხა, ცაჩხა (ლაზ.), ცაშხა (მეგრ.) – ხუთშაბათი (“ცის დღე”). დიდი (მეგრ.-ლაზ., ქართ.) – დიდი. ლაზეთში ჩაჩხადიდი შემონახულია ვიწეში. ამ დღესასწაულის დროს ღმერთს შესთხოვენ უხვ მოსავალსა და ბარაქას (ბუჯაკლიში, უზუნჰასანოღლუ, ალექსივა, 2007))
• ა-ჩუან – თუჯის ქვაბი. მეგრ. ჩუან-იდან (ქვაბი)
• ა-ჩქჲჷფ – ჩანგალი. მეგრ. ჩქიფ-იდან (ჩანგალი)
• ა-ჩხჲჷნჯჲ – ჩხირი. მეგრ. ჩხინჯი-დან (ჩხირი)
• ა-ჩხუარ – ღომის ქერქი. მეგრ. ჩხვერ-იდან (ღომის ღომის მარცვალი. შდრ. ლაზ. მჩხვარი. იგივე)
• ა-ცახა – ერთცახე; ნაგლეჯი, ნაჭერი
• ა-ცჲჷლ (აბჟ.) – ცილა
• ა-ძიქუა –შარვალი. მეგრ. ძიქვა-დან (შარვალი)
• ა-ძღაბ – გოგო. მეგრ. ძღაბ-იდან (გოგო)
• ა-ძძაჲ – ძიძა. მეგრ. ძიძე-დან (ძიძა)
• ა-წას – წესი, ტრადიცია
• ა-წყარკუჷთხია – წყალკურთხევა. მეგრ. წყარკურთხია-დან (წყალკურთხევა)
• ა-წჷრბალ (ბზ.), ა-წჷრბელ (აბჟ.) – წურბელა
• ა-ჭაბ – წებო. მეგრული ჭაბუ-დან (წებო)
• ა-ჭარხალ – ჭარხალი. მეგრულიდან.
• ა-ჭაჭა – თირკმელი. მეგრულიდან
• ა-ჭოთ, ა-ჭუათ (აბჟ.) – წვეთი. მეგრ. ჭვათ-იდან (წვეთი).
• ა-ჭუალ – ფილტვების ანთება. წყარო უნდა იყოს მეგრული ჭვალი (ჭვალი, მჭვალი). ძირია ჭუ-/ჭვ- (მეგრ.-ლაზ. წვა, ტკივილი).
• ა-ჭყუანდარ – ეპისკოპოსი. ჭყონდიდელი (ქართ.) – ჭყონდიდარი>ჭყონდარი (მეგრ.) > აჭყუანდარ (აფხ.)
• ა-ჭჷგ (ბზ.) – თაგვი (მონად.). სავარ. მეგრ. ჭუკ-იდან (თაგვი)
• ა-ჭჷნ – წნელი. წყაროა მეგრული ჭინუ/ჭჷნჷ (წნელი), რაც ქართული წნელ-ის კანონზომიერი შესატყვისია. ქართ-ზანური მასალაა.
• ა-ჭჷნჭა – ჭინჭრაქა; მეგრ. ჭინჭა-დან.
• ა-ხაჭა – ხაჭო
• ა-ხაჭაპჷრ – ხაჭაპური
• ა-ხუაჭა – ხოჭო
• ა-ჯჲაკჲალ – დეკეული. მეგრ. ჯაკელ-იდან (დეკეული)
• ა-ჯჲალ – ძელი. მეგრ. ჯალ-იდან (ხე, ძელი).
• ა-ჯჲანჯჲჷხუა – ჩურჩხელა. მეგრ. ჯანჯუხა-დან (ჩურჩხელა)
• ა-ჯჲარ – ჯვარი
• ა-ჯჲარგუალ, აჯჲჷრგუალ (აბჟ.) – მორი, ჯარგვალი. მეგრ. ჯარგვალ-იდან (ძელური, ძელმრგვალი. მრგვალი ხისაგან (ძელისაგან) გაკეთებული სახლი (ქაჯაია, 2002)
• ა-ჯჲჷნჯჲ – ძირი, სამშობლო. მეგრ. ჯინჯი-დან (ძირი)
• ა-ჯჲჷრგჲჷლ (აბჟ.) – ძირეული კბილი. მეგრ. ჯირგილ-იდან (ღრძილი)
• ახუჷლ – მხალი, მიწაფხალა. მეგრ. ხულ-იდან (მხალი)
• კუჷრკუა – ივლისი. მეგრ. კვირკვე-დან (ივლისი, კვირიკეს თვე). შდრ. ქართ. კვირიკობისა (ივლისი)
• რშ°-: ა-წა-რშ°-რა) – ქვეშ დაფენა, რეცა, დაგება; წა- (ქვეშ) ზმნისწინია, ხოლო ძირია რშ°- (დაგება, რეცა, დაფენა). წყარო უნდა იყოს სვანური რშ- (დაგება, რეცა, დაფენა), რომლის კანონზომიერი შესატყვისებია რჩ- (მეგრ.-ლაზ.) და რეც-/რც- (ქართ.). ძირი საერთო-ქართველური ფუძე-ენის დონეზე აღდგება.
• ჯჲჷმ! – ძმაო! შინაურული მიმართვა. მეგრ. ჯიმა-დან (ძმა)

 

შემოკლებები:

აბჟ. – აბჟუური, ოჩამჩირული აფხაზური

აფხ. – აფხაზური

ბზ. – ბზიფური, ბზიფური აფხაზური

ეკლ. – საეკლესიო

ლაზ. – ლაზური

მეგრ. – მეგრული

მონად. – სამონადირეო ტერმინი

სვან. – სვანური

ს.ქართვ. – საერთო-ქართველური

ქართ. – ქართული

შდრ. – შეადარეთ

ძვ.სპარს. – ძველსპარსული

ძვ.ქართ. – ძველქართული

 

დასახელებული წყაროები:

1. ბუჯაკლიში, ი., უზუნჰასანოღლუ, ჰ., ალექსივა, ი. – დიდი ლაზური ნენაფუნა. სტამბოლი 2007
2. გენკო, ა. – აფხაზურ-რუსული ლექსიკონი – სოხუმი 1998
3. გვანცელაძე, თ. – აფხაზური და ქართული ენების შემსწავლელთათვის. ტ. 1. თბილისი 2003
4. ქაჯაია, ო. – ქართულ-მეგრული ლექსიკონი. ტ. 2. თბილისი 2002

მწკირი დო დიმჭკუ

მეგაბრე ამ ქიანას ირის დაჭირს – კოჩისთი, ცხოვარეფესთი, მტკური სქინდინა–კვინჩეფესთი დო ჭიტა შურდგიმელის – ბუჯეღისთი. ოდო, არ-ჶარა არ მწკირი დო დიმჭკუ დიჯუმალეს (ჯუმალეფე დიყვეს) დო გედგითეს გზას ართოთ. გუიტეს ხელა-კაობათენ, მეჟილეს დიდო გოლაფე, დიდო ოჯვეჯეფე დო ჩოდინას არ მორდელი კანალის ქონოდგითეს. მწკირიქ უწუ დიმჭკუს:

– მა მეჟაფცხონტა-მინონ დო სი მუ ყვა-გინონჲა?

– მათი მეჟაფცხონტა-მინონჲა, – ნენა გჲუქთირუ დიმჭკუქ.

მწკირი ჲუნკაპუ დო მეჟაცხონტუ. ჲუნკაპუ დიმჭკუქ ხოლო დო ოშქენა წკარის დოლიტყაპალუ. მენდიღუ წკარიქ დიმჭკუ, ოწკერს შველა ნა ვარენ დო მწკირის ოხვეწუ:

– ჯუმალა, მიშველი მუთხანი, ვა დომოშქვიდაჲა.

მწკირის მუს მუთუთენ ვარაშველინეტუ-შენი, ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, მენდახთუ ღეჯიშა დო ოხვეწუ:

– ღეჯი, ქომომჩი ძაგარი[1],

– დობგრიხა-მინონ თოკი–ბაწარი[2],

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

ღეჯიქ გურიშყუჯითენ ნუსიმინუ დო უწუ:

– სი ჩქიმდა ჭკონიშ კაკალი ნა ვამოგიმალუნჲა?

მწკირი ხოლო ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ ჭკონიშა დო აკვანდუ:

– ჭკონი, ქომომჩი სქან კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

ჭკონიქ ნუსიმინუ, მჩხუ ყაეფე ქოხონკანუ დო უწუ:

– სი ჩქიმდა ყვაოჯი ნა ვამეგინწკინაფუნჲა?

მწკირი ხოლო ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ ყვაოჯიშა დო აკვანდუ:

– ყვაოჯი, ნაშქვი ჭკონი,

– ჭკონიქ მომჩაფს მუში კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

ყვაოჯიქ ნუსიმინუ დო დუყურუ:

– სი ჩქიმდა წიპილი ნა ვამოგიყონაფუნჲა?

მწკირი დოშურდუ (მწკირის დაჭკინდუ) ეკო ოცხონტინუთენ, მარა მუ ყვასუნტუ, მეგაბრე უნდუნუტუ დო ვანაშქვინეტუ. ხოლო ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ მონჭვაშა დო აკვანდუ:

– მონჭვა, ქომომჩი წიპილი,

– წიპილი მეფჩაფ ყვაოჯის,

– ყვაოჯიქ ნაშქვას-უნონ ჭკონი,

– ჭკონიქ მომჩაფს მუში კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

მონჭვაქ ქოდიკროხუ, გუინზდუ დო უწუ:

– სი ჩქიმდა ფატი ნა ვა მოგიმალუნჲა?

მერაღი დვაღოდუ მწკირის, მარა ჩქვა გზა ვარ უღუტუ, ხოლო ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ ფატიშ კუიშა დო აკვანდუ:

– კუი, ქომომჩი ფატი,

– ფატი მევუღა-მინონ მონჭვას,

– მონჭვაქ მომჩაფს წიპილი,

– წიპილი მეფჩაფ ყვაოჯის,

– ყვაოჯიქ ნაშქვას-უნონ ჭკონი,

– ჭკონიქ მომჩაფს მუში კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

კუიქ მჩირე პიჯი გონწკუ დო უწუ:

– სი ჩქიმდა მთუგი ნა ვა მეგინწკინაფუნჲა?

მწკირიქ დიდო ვარ იზმონეენ, არშვაჯის ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ მთუგიშა დო ოხვეწუ:

– მთუგი, ნაშქვი კუი,

– კუიქ მომჩაფს ფატი,

– ფატი მევუღა-მინონ მონჭვას,

– მონჭვაქ მომჩაფს წიპილი,

– წიპილი მეფჩაფ ყვაოჯის,

– ყვაოჯიქ ნაშქვას-უნონ ჭკონი,

– ჭკონიქ მომჩაფს მუში კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

მთუგიქ ტიმტვირი ჲოთირთინუ, გამანჩარკუ თოლეფე დო ქოდიწიპინუ:

– სი ჩქიმდა კატუ ნა ვამეგინწკინაფუნჲა?

მწკირი ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ კატუშა დო აკვანდუ:

– კატუ, ნაშქვი მთუგი,

– მთუგიქ ნაშქვას-უნონ კუი,

– კუიქ მომჩაფს ფატი,

– ფატი მევუღა-მინონ მონჭვას,

– მონჭვაქ მომჩაფს წიპილი,

– წიპილი მეფჩაფ ყვაოჯის,

– ყვაოჯიქ ნაშქვას-უნონ ჭკონი,

– ჭკონიქ მომჩაფს მუში კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

კატუქ თოლეფე დოჭურტინუ, ღირსონოთ[3] გოლისუ ოშუმეშის ტატი დო ქოდიმკუსუ:

– სი ჩქიმდა მჯა ნა ვა მოგიმალუნჲა?

მწკირიქ ხოლო ჲუნკაპუ, ჲეცხონტუ, გეცხონტუ, ქომეხთუ ფუჯიშა დო აკვანდუ:

– ფუჯი, ქომომჩი მჯა,

– მჯა მევუღა-მინონ კატუს,

– კატუქ ნაშქვას-უნონ მთუგი,

– მთუგიქ ნაშქვას-უნონ კუი,

– კუიქ მომჩაფს ფატი,

– ფატი მევუღა-მინონ მონჭვას,

– მონჭვაქ მომჩაფს წიპილი,

– წიპილი მეფჩაფ ყვაოჯის,

– ყვაოჯიქ ნაშქვას-უნონ ჭკონი,

– ჭკონიქ მომჩაფს მუში კაკალი,

– იჲა მევუღა-მინონ ღეჯის,

– ღეჯიქ მომჩაფს ძაგარი,

– დობგრიხა-მინონ თოკი-ბაწარი,

– დოლოვუტკოჩა დო ეშევიყონა-მინონ

– ჯუმაკოჩი ჩქიმი დიმჭკუ.

ფუჯიქ ქოდიმღორუ, მწკირის მჩირე თოლეფეთენ ნოწკედუ დო ნკორელი-ნკორელი დუწუ:

– სი ჩქიმდა მტკა ნა ვა მოგიმალუნჲა?

მწკირის ჩქვა მეტი ვარახენეტუ, ეკო ოცხონტინუთენ ბურგილეფე აწკუნუ, თი–პიჯის უფუ გელუწურწურტუ დო შური ნქალუფტუ, მარა მეგაბრე ხოლოთი ვანაშქუ, დოცხოპუ მოშქვა მტკა დო ფუჯის წოხლე ქამოწუბღუ.

ფუჯიქ დოღანჭუ ჩიჩქუ მტკა დო ქომეჩუ მჯა. მწკირიქ მჯა კატუს მენდუღუ, კატუქ მთუგი ნაშქუ, მთუგიქ – კუი, კუიქ ფატი ქომეჩუ, მწკირიქ ფატი მონჭვას მენდუღუ დო მონჭვაქ ხოლო არ წიპილი ბახჩიში მეჩუ, მწკირი არშვაჯის ყვაოჯის ქონანჭუ დო წიპილი ქონუყონუ. ყვაოჯიქ ნაშქუ ჭკონი, ჭკონიქ ქომეჩუ კაკალი დო კაკალი ღეჯის მენდუღუ. ხელებერი ღეჯიქ მთელი ჯინიქიშ ძაგარი დიბუნდღოლუ დო მწკირის ქომეჩუ. მწკირიქ არშვაჯის დოგრიხუ ბაწარი, ქადოლუტკოჩუ დიმჭკუს დო ქაეშიყონუ.

ჭირი ­ ექო, ხელა ­ აქო,

ჩონჩი ­ ექო, ფქვერი ­ აქო.

ათე ლერსი ვუძღვინი ჩინებულ ლაზ მაბირეს, ქაზიმ ქოიუნჯუს, ნამუქით გვალო ახალგაზდაქ დოღურუ-ნი. ადრე მიდართუ ჩქინდე, მარა იშენ ბრელქ მააჭიშინუ ლაზურიშ გინოსქილადაშ საქმეს დო დიდი ნინალა მეუჯღონს თელ ჩქინ მოდგმაშა:

ქაზიმიშენი

ქაზიმ, სო გამჭვეტუ, ჯუმა,
მოთ მემაშკვით გურხალერი?
აწი შველა მის ვაკვანდათ,
ნა დოფსქიდით ხარხალერი?

ხომა სქანი მითანაფტეს,
ვორტით გური გონდვალერი…
თოლიშ თე ქაგომინდუნეს,
ნდღალერი მიდგინან სერი.

მჟორა, აწი ნცაშა ჲულურ,
ჩქი ვორეთ თი ელანქთერი,
ღორმოთიქ მიმრალან, ჯუმა,
მსკვა ბერეფე სქანისთერი…

27.05.2005

მარგალური[1] მითეფეში პერსონაჟეფე (ლაზუროთ)[2]

ტყაშმაფა[3]

ტყაშმაფას (ტკაშმაფას) გინძე ხჩე თომა უღუნ. ამუქ ტეტელი ტანი უმფულუფს დო კოჭეფეშაქის გჲანჭენ. ტყაშმაფა ნა ძიცაფს, მჯასთერი ხჩე კიბირეფე მოუჩქინს. ტყაშმაფა გერმას სქიდუნ, სერიშ მაგზალეფეს ოკუხთეფს დო უღარღალაფს. ტყაშმაფაშა ნენა ვა გეგაქთირენ, ხვალა ხეფეთენ გაღარღალენ ემუ–კალა. ეშო ვარ ყვიში, ნოსი მენდეგიმერს, დოგოდელას–უნონ…

ტყაშმაფა დო მახუტელა

(მთქუმალე: ვ. ჩიქოვანი 70 წანერი, ოფუტე ზუმი, ჩხოროწყუშ რაიონი)

რტეენ ვარტეენ, ქორტუ არ ავჯი დო ჯოხონტუ მახუტელა. მახუტელა მენდახთუ არ მწკუფი გერმაშა მტკური ღეჯი ოყვილუშენი. ჲეხთუ დიდი ჭკონიშა დო ექოლე დოთანუს ნა მოხთასუნტუ ღეჯი ოჩვალუს ქოგჲოჭკუ.

დოთანუს მახუტელაქ მენდრაშე ოგნუ კაპეტი ღუმინი დო ოხორჯაში ოკიუ. ოხორჯაქ კიაფტუ დო იჯოხუფტუ: – “მახუტელა! სი ღურელი ქიმმეხვარია“[4] (მახუტელა სი ღურელი, მემიშველია). აშო ოჯოხინუთენ ქონახოლუ მახუტელას კოჭეფეშაქის გინძე, ხჩე თომათე მფულერი ოხორჯა. “მახუტელა! – მიშველი” იჯოხუფს დო იმტენ. ჭიტა ორა მეკილუში, მახუტელაქ ქოძირუ ქი ოხორჯას ეკოთხოზუტუ ბონძოლა, თომათე დომფულერი ოჩოკოჩი. ნახოლუში, მახუტელაქ დუღირუ ტოფეღი დო ოსთოლუ. ოჩოკოჩიქ ოყურუს ქოგჲოჭკუ: “ხოლო ქიგემძინი მახუტელავა“[5] (ხოლო ქოგემინძინი მახუტელა–ჲა). მახუტელას უჩქიტუ ქი მაჟურა–ჶარა ოსთოლუ–კონი, მემწყვი ჟურნეჩი კურშუმი ვარ ნატუშაქის, ოჩოკოჩის მაართანი ნოსთოლეში ჲარა დუსქიდასუნტუ. მეტი ვარ ოსთოლუ. ოჩოკოჩი ყურელი–ყურელი გონდუნუ.

ქომოხთუ ტყაშმაფა მახუტელაშა დო უწუ: მა ნა გიწუმერფე ირი ხოლო უნენელი დოხვენია. ქოგეხთი ჯაშე, იდი ოხორიშა, ბაღუ სქანიში ონცხონის ონჯირე დირჩი დო მა ექ ქომოფთა–მინონჲა. აშო კაი ნა მოღოდი–შენი, მანთი კაობა გოღოდამინონ–ჲა. მახუტელაქ ირი ხოლო ტყაშმაფაქ ნა უწუ–სთერი დოყუ დო სუმ სერი ემუ–კალა სქიდუტუ.

მასუმანი დღას მახუტელაშ ჩილის ზმონი ჲუჩქინდუ. ნანტკობუ ბაღუშ ონცხონის ნა ჯანტეს ქომოჯი დო ტყაშმაფას, ძირუ ირი ხოლო დო ქომეხვადუ ირის ხოლო. უკუნიქთუ, ამახთუ თხალეფეში ოდგინალეშა, გამუნჭვალუ თხალეფეს, მჯა დოლობუ საღანის, მენდიღუ დო ტყაშმაფას დოლოფაშერი თომა მჯათენ დუმბონუ, კაი დოწიმინდანუ, დოთხოზუ, უკაჩხე თამო–თამო ჲეზდუ ჟინ–კელე დო თი–კალა ქოგჲუდუ. გოკუნცხუ ტყაშმაფა, გოკუნცხინუ მახუტელა დო უწუ: ” – მახუტელა, ჩქიმდენ ”ალობა” (ოხოშქვა) მემიჩამუნ–ჲა, დომიხვამაფურ არ ბედითია. ავჯობა სქანიქ მა მომოშლეთინუ–შენი, გიღუტას ავჯობაში იგბალია, სი ნა ისთომერ ტოფეღიში კურშუმიშენ სქინდინა ვარმოჩითასჲა.”

მახუტელა დიდი ჯოხონი ავჯი დიყუ.

ტყაშმაფა მსქვა ბიჭეფეს გოთხოზუნ

(მთქუმალე: ლ. კოკაია, 60 წანერი, ოფუტე ლესიჭინე, ჩხოროწყუშ რაიონი)

ეკის (ოფუტე რენ სენაკიშ რაიონის) მჯვეშოთ დიდი გერმა რტუ. ამ გერმას სქიდუტეს ჭინკაფე, ოჩოკოჩეფე, ტყაშმაფაფე.

ტყაშმაფა მსქვა ოხორჯა რენ (ცირა). ტანის თითხუ თომაფე ჩანს. თომა ჟურითი კუჩხეშ კოჭეფეშაქის უღუნ. ტყაშმაფა ოხორჯალეფეს მუთუ პატი ვარ ოღოდაფს. მსქვა ბიჭეფეს გოთხოზუნ. მუნთხანი გიწვასში, ნენა ვარ გეგაქთირენ. კითეფეთენ გოძირაფს ნაკო წანა იყვა–გინონ ჩინადვა მუში წალე. სინთი კითეფეთენ უწვა–გინონ. სუმ კითი – სუმ თუთაში ლიშანი რენ, შქვით კითი – შქვით თუთაში დო ა. უ. (აშო უკულე)

არ კოჩის არ–ჶარა ეკიშ გერმას ტყაშმაფა ოკვაგეენ. კაი დაწონეენ კოჩი ამ ტყაშმაფას დო ოღარღალუს ქოგჲოჭკეენ. კოჩის ვარ ნახონდინეენ დო ნენა გჲუქთირეენ. ტყაშმაფაქ დოდელეენ ი კოჩი.

ოჩოკოჩი[6]

ოჩოკოჩი დიდი რენ დო თომალჲარი, გურპიჯის ჟურ ქრა მეჩანს. გერმას, ნა ვარ ნილენ–სთერი სვაფეს სქიდუნ. სერი ვახტის გერმას მინთხაქ ზოი “ვოო!!” დიმღორს–ნა – აჲა ოჩოკოჩი იყვენ.

ოჩოკოჩი მჭკეშიშა ნულუნ, დაჩხირითე ტუბუნ

(მთქუმალე: მ. სიჭინავა 70 წანერი, ოფუტე ლესიჭინე, ჩხოროწყუშ რაიონი)

არ–ჶარა ფუჯეფე მჭკეშუფტი. სერი ვახტის მეგაბრეფე ჩქიმი გონდუნერი ფუჯი ოგორუშა იგზალეს დო ხვალა დოფსქიდი კალივის. არშვაჯის მუნთხასთერი – “ვოო” ჯოხინი ვოგნი. ქომეფხვადი ოჩოკოჩი ნა რტუ. მაშქურინუ დო კუნთხუს ფუჯეფეკალა დომნტკობი. ნეკნა გუინწკუ დო ოჩოკოჩი ამახთუ. ოჭკომალე ოჭკომუ დო მენდახთუ. ჭიტა ორაშკულე მინთხანიქ დომიჯოხუ: “დაჩხირი გიგზუნ–ჲა!” დო ოჩოკოჩი ხოლო ამახთუ. იჲათი ქომუხედუ დაჩხირის, დიტუბინუ ტანი დო მენდახთუ.

ოჩოკოჩის გინძე მშვაფე[7] ჩანს

(მთქუმალე: ბ. მალანია 70 წანერი, ოფუტე ჩხოროწყუს)

მა ვარ მიძირამუნ, მარა დიდო–ჶარა მიგნაფუნ: ოჩოკოჩი კოჩისთერი რენ–ჲა, მღორელი–მღორელი გულუნ–ჲა, გოლა დო გერმა სვაფეს სქიდუნჲა. კოჩის ვარ ამტერენ (ადუშმანენ), მარა გური მოყონაფუკო–ნა, კაბღა ოღოდაფსჲა.

ოჩოკოჩი დიდო მაღალი რენჲა. ზოპონტეს, კუჩხე–ტეტელი გულუნჲა დო გინძე მწკილი კიბირეფე (მშვაფე) ჩანს–ჲა. გურპიჯის ქრალეფე მეჩანს–ჲა. ყურელი–ყურელი დო ხირხინერი–ხირხინერი გულუნ–ჲა. კოჩი ნა სქიდუნ სვაფეს ვა გულუნ. დაჰა დიდო ავჯეფე დო მეჯოგეფე ოკვაგენან.

ოჩოკოჩი დო მეჩხომე

(მთქუმალე: ა. კვარაცხელია 70 წანერი, ოფუტე ნაკიფუ)

არ–ჶარა ოხორი ჩქიმის იჩალიშეფტუ მარტვილიშ რაიონიშე მოხთიმერი კოჩი გრიშა ჯგერენაიაქ. მუქ ამკათა ამბარი მიწვეს: მეგერემ, გრიშაშ მანძაგერი, არ სერის ღალის პარაპატი ჩუმერტუ. დაჩხირი უგზუტუ დო სერი ოთანაფტუ, აშქურინეტუ, ჩხომი მინთხაქ ვარ მემიხირას–ჲა. ღალიშენ კაპეტი ღუმინი ოგნუ დო წკარიშ დგაფუნი. წკარიშ წაპაფე (მჭვეთეფე) მენდრა გოშიბღეტუ, კოჩიქ ძირეენ ქი უკოროცხე ჩხომი დიბღეენ პარაპატის. ჭოფერი ჩხომეფე დაჩხირი–კალა დობღეენ. ჭიტა ჩქვაში ამ კოჩიშა ოჩოკოჩი მუხთიმუნ: კოჩიშ ფორმაში, დაბალი ტანიშ, პეჯი, ტანი თითხუ თომათენ უღუტეენ მფულერი.

ოჩოკოჩის უთქუნ ამ კოჩიშა: – ამ ჩხომიშ გვერდი ჩქიმი რენჲა. მანთი დიდო ვიცადია, ღორმაფეშენ გამავოთხოზინი ემთეფე ხეფე, კუჩხეფე დო ბიგათენჲა. აკო ჩხომი მუნდეს გიჭოფუნჲა პარაპატი სქანითენ? სინთი ხოშ ოგნაფტი ღუმინი ჩქიმია? კოჩიქ მუთუ ვარ უწუ. ოჩოკოჩი–კალა ჩქარ ოღარღალუ ვარ იყვენ. უკაჩხე ოჩოკოჩიქ მუქ ოკორთეენ ოშქენას ჩხომი. წილი მუშიშენ დობაღინე ჩხომი დოტაღანეენ დაჩხირის დო ოჭკომეენ. ოკულე ნა დოსქიდუ ჩხომი მენდიღეენ დო იდეენ.

მესეფეფე

მესეფეფექ გოლაშენ კვინჩეფე დო სქინდინაფე გელიყონოფან

(მთქუმალე: დ. სორდია, ოფუტე კირცხი)

მესეფობა სთველის იყვენ. ართოთ ანშ მესეფი რენჲა. სუმ ოხორჯა დო სუმ კოჩი. ემთეფე (კოჩეფე დო ოხორჯალეფე) ართოთ ვარ ეშულვან. მესეფეფე გოლაშენ სქინდინაფე დო კვინჩეფე გეიყონოფან ზუღაპიჯიშა. სუმ ტუბუ დღას მოთხოზინაფან ზუღაპიჯიშა. ყინიშა ნა ვარ ნახონდინენ სქინდინაფე დო კვინჩეფე ზუღაშენ გოლაკელე მეთხოზინაფან სუმ ყინი დღას. ამუშენი ორენ მესეფობა სუმ დღა.

მესეფი ეხთიმუთენ ტარონი გაჩინენ. მესეფობას კაი ტარონი იყვეტუ–ნა – სქინდინაფე ხჩე დოლოქუნერი კულანეფექ მოთხოზინესჲა, ზოპონტეს, დო ყინვათი კაი იყვენჲა. პატი დღალეფე იყვეტუ–ნა – სქინდინაფე ნაბადონი ბიჭეფექ მოთხოზინესჲა დო ყინვათი დიდო მთვირონი იყვენჲა.

მესეფობაშა რენ მეკიდერი ავჯიში ბედი. მესეფი ავჯის მუში წილი სქინდინა დუდგინაფს. სქინდინას უწუმერს: სინ ამუში ლუკმა ყოფერეტა (რტა), სინთი ამუშია. მთინითი ეშო იყვენ. ავჯიქ ჩქვას ოსთოლუ–ნა, კურშუმი ვარნატენ. დოდგინერის ოსთოლუ–ნა, კურშუმიშენ მუთუ გზათენ ვარ მოჩითუნ.

მესეფეფეშ ოხორი

(მთქუმალე: ა. ქებურია – ჩხოროწყუ)

მესეფეფეშენი პაპულიჩქიმიშ ნოთქვამე ქომიჩქინ. მესეფობა გუმათუთაში სუმ ჩოდინა დო წილვაში სუმ მოჭკა დღას იყვენ. მთელითი ანშ დღა. პაპული ჩქიმიში ნანაში ჯუმა გვაძი შელია ყოფერენ საჩინოს[8]. წალობაშ ორას მენდუხთიმუნ მტკური ღეჯი ოყვილუშა. დიდო გუხთიმუნ მელე–მოლე დო ჩოდინას, დოჭკინდერი გერმას არ ეკოქთინერი ჯას გეხედეენ. მენდრაშე მეჯოგეში ოყურუსთერი ხომა ოგნუ. ოკულე ოსტვინუში ხომათი უგნაფუნ. კვინჩეფე დო გერმაშ ცხოვარეფე ირი ართოთ მუხთიმუნან, მარა ვარ ნაგნეენ მინ ორტუ ამთეფეში მანჯე, თოლითე ჩქარ მუთუ ვარ ძიროფტეენ. ღეჯი ჭუბურიშა მუხთიმუნ დო ოჭკომუ მუშის გჲოჭკეენ. გვაძიქ ტოფეღი დუღირეენ ემუს. ემ ორას მინთხანიქ დიჯოხეენ: – მა მამტი, მარა გვაძიშ კურშუმიშ ბედი რტა–ჲა. გვაძიქ ოსთოლეენ დო ღეჯიქ ქოგჲანთხეენ. – გეჯგინაფა გვაძია! – უწუ მინთხანიქ. ეკიწკედეენ გვაძიქ დო მხუჯის ტოფეღი მოკიდერი პიჯიტეტელი არ ბიჭი უძირამუნ. გვაძი! ამ ღეჯი ბახჩიში მექჩია. აჲა სი სოთი ვარ გაღენ, მა მემაყონია, ვარ გაშქურინას, დომიღარღალია. გვაძი ქომოლი–კოჩი რტუ, გურონი, უღარღალეენ დო ეკაყონეენ.

დიდო იდეშკულე, გვაძის უძირამუნ მსქვერიშ ქრალეფეთენ გოღობერი არ ღოჯა. ნეკნა–მუში მტკური, გოლაში თხაში მეშანგრიხელი ქრალეფე გოწოკიდუტუ. გონწკეენ ამ ბიჭიქ ნეკნა დო ღოჯაშა ამუხთიმუნან. ტოფეღი გოწუღეენ გვაძიშა დო ოხორიშა ამიყონეენ. ჭიტა ჩქვაში ე ბიჭი ჩქვალებური დოლოქუნათენ გამახთეენ მაჟურანი ოდაშენ დო თხირიშ ჭინუთენ თხოზერი ორძოს დოხუნეენ გვაძი. მუქთი აჲნი ორძოს დოხედეენ. დოლოხენდონ კულანეფეში ძიცინი დო ხელებაში ხომა იგნაფინეტუჲა. ბიჭიქ “დოიტ” დიჯოხუფტუში ძიცინიშ ხომა ნიჭკვადეტუჲა. იმ ბიჭის უთქუნ: ემთეფე დალეფე ჩქიმი რენან. ქრისტიანიში შურა ნანთხენან დო დოდელუ სქანი უნონანჲა, მარა მა იზნი ვარ მეფჩა–მინონჲა.

გვაძი ჲისელეენ დო ღოჯაშა გამიხოსარეენ. უძირამუნ ქი არ ყვილიში მძგუჯის კოჩი დო მაჟურანი ყვილიშ მძგუჯის ოხორჯა ორტუ მეკირელი. ოხორჯას გოწობუტუ კოჩიშ მეკვათერი თი დო კოჩის ოხორჯაშ მეკვათერი თი გოწობუტუ თხირიშ მტკეციშენ გრიხელი თოკითე. მეკირელეფექ ოკიშირტეს ყვილიში მძგუჯეფე–კალა, მძგუჯი ეშამალუ უნტეს. ჭიტა მონკანაფტესში, მძგუჯის სიმსიკუკარი გელახედუტუ დო ჟურითის გური მოყონაფაფტუ. ხოლოშა გეძიტუ ცხენიშ კუჩხეშ მჩხუ ყვილი. კოჩი ეჭოფუფტუ ამ ყვილი დო კვინჩის გეჩაფტუ. სიმსიკუკარი გოფუთხუტუ, მონკანერი მძგუჯითი ხოლო კაპეტი დოლიცონეტუ. ამ ბიჭიქ მიწუჲა: ამთეფე ნანა–ბაბა ჩქიმი რენჲა. არ–ჶარა ფუჯეფე ომჯვინუშა იდესჲა. ართიქ კოჩი მუიყონუ, მაჟურანიქ ოხორჯაჲა. ჟურითი დოდელეს. ამუშენი ნანა–ბაბა ჩქიმის ამკათა ბედი მეფჩია.

ხოლო ორძოს გელაფხედია. მა თოლითე ნა ვაბძიროფსთერი, ხე დომომბონაფეს, ხეშქოსალი მომჩეს, ოჭკომალეფე წოხლე დომინსვარეს, მარა მიქ მუჭო მუიმერტუ თოლითე ვაბძიროფტია. იმხორტესში იძიცაფტეს, მარა მა ამ ბიჭიქ მშინახუფტუ დო ხე ვარ ნანწეტესჲა ჩქიმდა. ონჯირე დომირჩეს დო ქოდომონჯირესჲა. ვიზმონი: მის უჩქინ მუ მაღოდას–უნონ დო უჯგიში რენ ვარდოვინჯირაჲა, მარა დომანჯირეენჲა დო მაჟურანი დღას მჟორა ეხთუში გოპკუნცხია. გჲარი ქომჩეს. სერიშაქის ვიღარღალითჲა. ოკისერუში, იმ ბიჭიქ გეჭკალას ნა ბძირისთერი დოლოქუნუფე დოლიქუნუ, ტოფეღი ჩქიმი მომჩუ დო მიწუ: – ვიდათ აწი ღეჯი–სქანიშაჲა.

იდეენან. გერმას გვაძიქ იჩინეენ მუშ ნოხუნე ჯა. – გვაძი! ღეჯი–სქანი აქ გეძინ. აწი სქანდა მემიჩამუნჲა ავჯობაში ბედი: ნა მეგიხთუფე სოთი ვარ თქვა. ეშო ვარყვიში დოღურაგინონჲა. მაჟურანი დღას გვაძიქ ბიჭეფე მენდიყონეენ ღეჯი მომალუშენი. გვაძის უთქუნ: ღომალიმჯი ჭუბურიშ ჯას ჟინ დოვოთანია სერი, მოღერდინეენ.

პაპულიჩქიმიქ თქუ: ამ ამბარი გვაძის ბადობაშაქის ვარ უთქუნჲა. ჩოდინას თქუ დო უკაჩხე დოღურუჲა. იმ ბიჭი მესეფი რტუჲა. იმ წანას ბიჭეფე ჲუხთიმუნან დო ყინვათი მენჯელონი (კაპეტი) ყოფერენ.

მესეფობაშ დღალეფეს მჭვიმა რენ–ნა, ბიჭი მესეფეფე რენან ეხთიმერი დო ყინვათი კაპეტი იყვენ. მჭვიმა ვარიყუში, ოხორჯა მესეფეფე იყვენან ეხთიმერი დო ყინვათი კაი იყვენ.

წყარიშდიდა[9]

(მთქუმალე: ნ. სიგუა)

წყარიშდიდა (წყარიშმაფა) ღალის სქიდუნ, ჭონჭოხი სვაფეს, ტეხურის იჲა ვარ სქიდუნ. გვერდი (წალენი, თუდენი ნაწილი) ჩხომიშ ფორმაში რენ, გვერდი (ჟილენი ნაწილი) ოხორჯაში. წყარიშმაფაქ წოხლე გოლოგიხთუში, სინ ნოკუჩხენი მუშის გოლაბაძგი–ნა, მთინითი ხამრელობა გაღოდას–უნონ. ტყაშმაფა ოხორჯა რენ დო გერმას სქიდუნ. წყარიშმაფა წკარის სქიდუნ დო დაჰა დიდო ჩხომი დო მაყაყის მეგაფს. კოჩიშა ხამრელობა ნანჭინენ.

წყარიშმაფაშ მეკვათერი თომა

(მთქუმალე: ჟ. ბოკუჩავა, ოფუტე ლესიჭინე)

არ ბიჭის უძირამუნ წყარიშმაფა. წყარიშმაფაქ ჯოხო დიჯოხეენ – ხუტუ, ხუტუ–ჲა! ამ ბიჭიქ კამჭი ნინქინეენ წყარიშმაფაშა. იმუქ ოკიუს ქოგჲოჭკეენ დო ამ ბიჭიშ ოჯახი გენჭკეენ: “ოხორის არ საღი მითი ვარ დოგისქიდას–ჲა.” მთინითი ირი დოღურეენ.

წყარიშმაფაქ არ სერი ვახთის უდოდგინუ კიაფტეენ. ამ ბიჭის უგნაფუნ ოკიუ დო მენდუხთიმუნ. წყარიშმაფას უთქუნ: “ონცხოჯი დომოგორაფია.” ამ ბიჭის უთქუნ: სინ მოთ გენჭკი ჩქიმეფეჲა? მაკასითენ თომა ნუკვათეენ დო დაჩხირის დოჭვეენ. წყარიშმაფას მენჯელი გუნდუნეენ დო სადე ოხორჯა დიყვეენ.

წკარიშ ნანა ოკიუთენ ამტენ ეკოთხოზერი მგერეფეს

(მთქუმალე: გ. ქობალია, გალიშ რაიონი, აფხაზეთი)

თქვასუნტეს: წკარის (დოლოხე) სქიდუნ წკარიშ ნანაჲა. იჲა მჯვეშოთ უძირამუნან თოლიმუშითენ.

არ სერი ვახთის, მხირაჯე კოჩი ნულუტუ გზას დო ნოხირე ნონდეფე ნიმერტუ. გზა წკარიშ პიჯის ნოყოფტუ. არშვაჯის კაპეტი ოკიუ ოგნუ. იზმონუ, ვარშა კულანი ნირკუ მინთხანიქ დო იმ ოხორჯაქ კიაფსჲა (მეკიაფსჲა). აშქურინუ მხირაჯეს დო გერმაშა ტობაშა მეშახთუ. ხოლოთი იგნაფინუ ოკიუ. აწი დიდო ჩქვა ხოლოშე იგნაფინეტუ ოკიუში ხომა (ხონარი)[10]. მერაღი აყუ ამ კოჩის. ძირუ–ქი ონჩვირუთენ წკარი მოკვათუფს წკარიშ დედოფალი[11] (წყარიშმაფა), მელე–მოლე მძგალეფეს მგერეფექ თხოზუნან. ხოლოშა მეხთუში, ქოძირუ–ქი ოხორჯას ჩქარ მუთუ ვარ დოლოქუნს, დიდო ხჩე ტანი დო გინძე ხჩე თომა უღუნ. ამ თომათე უღუნ დომფულერი მთელი ტანი. ღალი პიჯის ღორმა სოლაღანი ყოფერენ (რტეენ), ონტონუში მაქთალე–წკარი[12]. ექ მეხთუში, ოხორჯა არშვაჯის გონდუნეენ. გონეფ, მგერეფეს ამტუ დო ოხორი მუშიშა იგზალუ.

წკართოლი[13]:

http://ka.wikipedia.org/wiki/კატეგორია:მეგრული_მითების_პერსონაჟები

ათენა წირი გაზარხულიშ ლერსი რე. ვიწურ-არქაბული ლაზურით მაფუ ნაჭარა

ოროფა

მელე-მოლე თხა-მჩხური,
გურის მიგზუნ დაჩხური,
დობიჭვი, დობიხალი,
ვართ ფსქუდი დო ვართ ბღური.

ქოდობივი მა მტკური,
ოროფათენ ნა ფსქური,
მჟორა ნა დომატკობუ,
მუქ მიტუბინას გური?..

03.03.2007

ათე ლერსი გოწოხონერი დამორჩილს დობჭარი, გიმათუთაშ დალიას.

ლაზური ნანინა

ჰანანი დო ნანინა,
ონწელის ჯანს ლაზინა,
ნანაქ უბირს ნანინა,
ინჯირს ბერე მსკვალინა.

მენჯელი მოგანძინას,
ქიანა კაჲ გაჩინას,
იროთე გოგაშინას
ნანაშ ხვამა-ნანინა.

მჟორაშ თე მეგაფინას,
მურუცხის ნანგაფინა,
ნანაშ ნენა გაბირას,
ნანი, ნანი, ნანინა.

ჰანანი დო ნანინა,
ონწელის ლირს ლაზინას,
ნანაქ უბირს ნანინა,
ირდენ ბერე მსკვალინა…

30.10.2005

მა ვორექ ჭყონი (ჭკონი). აბა, მივაჸუნათ ჭარუას. უჯგუ ართობაშ ლერსით ქიდივჭყე ნი. შიაფასით, კომენტარეფი დომიტეთ დო ა.უ. (აში უკულ). ართ სიტყვათ ივჩუათ დო ბჭარათ მარგალურ-ლაზურო, ქორთულო დო შონურო. ქოფთქუათ ცაშ დო ქიანაში. აბა, ულა!

ჩქინებურობა

მჯვეშ ამბაი გიწვით-კო-ნა,
მუჭო პყოფერეთ, მუფერი,
სუმ ტყუბი ჯუმა სქიდუტუ:
შონი, კოლხი დო იბერი.

დიდო ლიმას დინცხირ დობეს,
დიდო ოკუხვეს ღობერი,
მარა თი მუიშლეთინეს
ჯუმალობა მემსქვანერი.

გომაბღეტეს ირი მტერი:
მთუთი, მელი, მკჲაფუ, მგერი,
ირი პწოფხით ნომჩქვა-მტვერი,
ვარ აქთირეს ჩქინი ფერი.

მუშენი იცადებუტეს,
პაპულეფე ჩქინი ჭკვერიქ?
ემთეფექ ქადომიწოფხეს
ართობა მსქვა დო ხვამერი…

უკაჩხე დულჲა ჲიმღირუ,
დოფსქიდით ბედიგოჭვერი
ჯუმალეფე ომენდრანეს
გალენი დო ოცხესთერი.

გემიდგიტეს მწკუფი, სერი,
ჯუმას გჲოდვეს მანძაგერი,
გოვიტით გურიმეჭვერი
ჩხამონი ნძი გეცონერი…

აწი დღა მულუნ თანერი,
მოჟამათვან ცა გონცვერი,
ართოთ ვიყვერთ ხოლო მთელი
უგურთუ, ოკოკათერი…

ჯვეში რედაქცია 22.03.2002
ახალი რედაქცია – 03.04.2006

ათე ლერსი 2002 წანას მებჭარი ჩინებულ ლაზ პოეტ ოსურპატონს, სელმა კოჩივას ”ლაზებურაშ” ჯვეშ ფორუმს. თის უძირუ მარგალეფი გერმანიას. ართიანიშ რაგადქ ქიგმაგინეს, მარა თინეფს საქორთუო ოდაბადეთ მიოჩქუნანია, უკვედუ. მარა თის იშენ ქიმეფხვადი, ნამუდა მარგალეფი ჯიმალეფი რენა ჩქინი დო ქორთუეფი ხვალე მეზობელეფია. ათე სიტყვეფქ გურ მოწყუნუეს დო ლერსო ვუწი ოთქუალი. სელმაქ უკულ უჯგუშო გეჩინებაფუ საქორთუო დო ასე თელ ჩქინ მოდგმაშ ართობას ხვამანს.